جهانگیر شمس آوری کیست؟ (۲)

خب خب، برگشتیم به آقای جهانگیر شمس آوری. اینبار زیاد به خود او کاری نداریم (یعنی می شه؟) و به سه منبع هیجان انگیز کار داریم که نام او را روی خود دارند. یکی از این منابع همان کتاب درسی حساب اول دبستان است که سال ۱۳۴۷ منتشر شد و دو منبع دیگر با شگفتی هایی تازه. یکی کتابی است با عنوان «روش تدریس کتاب اول سپاه دانش» که در سال ۱۳۴۳ منتشر شده است و دیگری کتابی با عنوان «کتاب کمکی حساب برای سال اول دبستان» که در سال ۱۳۴۲ منتشر شده است

روش تدریس کتاب اول سپاه دانش

.روبان سپاه دانش در دی ماه سال ۱۳۴۱ رسما بریده شد. تا پایان سال ۱۳۴۲ بنابر گزارش پرویز ناتل خانلری از فرهنگ ایران (مجله سخن. دوره چهاردهم. مهر و آبان ۱۳۴۲. شماره ۴ و ۵)، سیصد هزار کتاب اول سپاه دانش» در کشور توزیع می شود. اینکه چگونه است که از این سیصد هزار کتاب بجز اشاره ای که در آن گزارش شده است و اشاره ای که در کتاب روش تدریس آن شده است، هیچ اثری نیست (دریغ از حتی یک رکورد در کتابخانه ملی یا جایی) نمی دانم. خوشبختانه از روی کتاب روش تدریس می توان چیزهایی در مورد کتاب مورد نظر بدست آورد

اول. کتاب دو بخش اصلی داشته است. قسمت اصلی فارسی (که هفتاد  و هشت صفحه بوده است و تحت عنوان روش تدریس قرائت آمده است) و یک ضمیمه حساب (که چهل صفحه بوده است.) راهنمای تدریس قسمت فارسی را ثمینه باغچه بان نوشته است و راهنمای تدریس قسمت حساب را جهانگیر شمس آوری

دوم. قسمت فارسی راهنمای تدریس ، متن هر صفحه از کتاب درسی را هم دارد (بدون تصاویر کتاب اصلی.) اما قسمت راهنمای حساب، اگر چه می گوید در هر صفحه از کتاب درسی باید چه کار کرد، خود آن صفحه را ندارد. این می تواند به این دلیل باشد که بیشتر صفحه ها فقط شکل هستند و در راهنما شکل ها نیامده اند

سوم اینکه اگر چه به کتاب اصلی دسترسی نداریم می توان با استفاده از توصیفات کتاب راهنما به محتوای آن پی برد و این برای اینکه بدانیم چه اتفاقی در آن افتاده است کافی است

داستان فارسی

بخش فارسی مقدمه ای کاملا مفصل دارد و بیشتر از دو سوم کتاب روش تدریس هم به فارسی اختصاص دارد. صفحه زیر روش تدریس اولین صفحه کتاب فارسی را توضیح می دهد

و صفحه زیر، صفحه اول کتاب درسی اول دبستان که در سال ۱۳۴۴ منتشر شد

اولین آهای هیجان انگیز در این لحظه است. کتاب اول دبستان برای اولین بار در سال ۱۳۴۴ منتشر می شود. پس آن صدها هزار کتاب که در سالهای ۴۱ و ۴۲ و ۴۳ منتشر شده اند چه بوده اند. خب. آنها رسما «کتاب اول سپاه دانش» بوده اند. نکته ی مهم این است که اصولا بخش فارسی کتاب اول سپاه دانش پس از سه سال به طور مستقل و تحت عنوان کتاب فارسی به چاپ می رسد. ولی این اتفاق بر سر قسمت حساب نمی آید. ولی اجازه بدهید اول تکلیف فارسی را روشن کنیم. نکته ی خیلی جالب این است که در سال ۱۳۴۱ کتاب دوم دبستان تالیف لیلی ایمن (ملقب به آهی) و با همکاری ثمینه باغچه بان منتشر می شود و در سال ۱۳۴۲ کتاب سوم دبستان توسط همین دو نفر. ولی کتاب اول دبستان رسما در سال ۱۳۴۴ به طور مستقل و توسط همان تیم دو نفره و از لیلی آهی و ثمینه باغچه بان و تحت عنوان کتاب اول دبستان منتشر می شود (آن یک سال تاخیر وسط احتمالا ناخواسته بوده باشد.) این یعنی تا سال ۱۳۴۴ همچنان در اول دبستان از کتاب اول سپاه دانش استفاده می شده است که هم فارسی داشت و هم حساب. این یکی از سوال های همیشگی من را جواب می دهد، اینکه چرا هیچکدام از این آدم معروف ها (مثلا احمد بیرشک) که آن موقع ها برای همه درس های ریاضی در همه مقاطع تحصیلی همه جور کتابی می نوشتند برای حساب سال اول دبستان چیزی ننوشتند و همه ی مجموعه کارها از دوم دبستان به بعد شروع می شود. برای یک مقطع خوبی از تاریخ، حساب اول بخشی از فارسی اول بوده است و جدا از آن دیده نمی شده است و ریاضی نویس ها چون فقط ریاضی ماجرا را می دانستند وارد آن حوزه نمی شدند. تا اینجا جالب، ولی دیوانه کننده نیست. آنچه دیوانه کننده است سوال بعدی است، اینکه پس تا سال ۱۳۴۷ که اولین کتاب حساب اول دبستان ،به طور مستقل از فارسی، منتشر شد، بچه های مردم چه می کردند

داستان حساب

به نظر می رسد که یا شمس اوری خیلی سر شلوغ بوده است و یا در حال یادگیری اینکه باید چه کرد، راستش هردو. سر شلوغ که بوده است چون علاوه بر هزار کار دیگه، نمایندگی انتشارات وبستر در ایران را داشته است و این همان انتشاراتی است که بسیاری از کتاب های احمد بیرشک را چاپ کرده است  (روی همه ی این کتابها اسم جهانگیر شمس آوری هم به عنوان یکی از مولفین است.)  

. در حال یادگیری هم که بدون شک بوده است چرا که راهنمای حساب کتاب اول سپاه دانش از محتوای هیجان انگیزی در کتاب خبر نمی دهد. شکل زیر توضیح این است که با صفحه دوم کتاب درسی باید چه کرد

خداییش هر اتفاقی که نباید می افتاده است در همین یک صفحه از حساب افتاده است

اما یک سال بعد از انتشار کتاب اول سپاه دانش، یعنی در سال ۱۳۴۲، شمس آوری کتابی می نویسد تحت عنوان کتاب کمکی حساب برای سال اول دبستان (که البته توسط ایران – وبستر منتشر می شود) که صفحه ی دوم آن از صفحه دوم کتاب اول سپاه دانش بهتر است، حداقل بعد از آموزش یک و دو، به علامت جمع نپریده

نکته ی ظریف ماجرا این است که کتاب کمک درسی در مرداد ۱۳۴۲ منتشر می شود ولی همچنان مطابق است با برنامه حساب در سال اول دبستان مصوب تابستان سال ۱۳۴۲!! یعنی سرعت عمل را دارید

حتما می پرسید پس تا سال ۱۳۴۷ بچه های مردم در اول دبستان چه می کردند. احتمال خیلی زیاد همچنان از کتاب اول سپاه دانش استفاده می کردند و از کتاب کمکی ایران – وبستر و منتظر بودند تا جهانگیر شمس اوری کمی سرش خلوت شود یا چیزهای بیشتری یاد بگیرد یا هردو

ده سال کذایی

یادآوری اینکه فارسی اول دبستان اگر چه در سال ۱۳۴۴ به عنوان فارسی اول دبستان منتشر شد، در واقع در سال ۱۳۴۱ تحت عنوان دیگری منتشر شده بود. ولی حساب اول دبستان که در سال ۱۳۴۷ منتشر شد آن حساب نبود که در سال ۱۳۴۱ منتشر شد. سوال اینجاست که آیا بچه های مردم باید منتظر شمس آوری می ماندند مثلا چون آدم دیگری نبود که این کتاب را بنویسد. متاسفانه جواب نه است و نه تنها آدمهای دیگری بودند بلکه حتی شمس آوری هم آنها را می شناخت: تقی فاطمی و محسن هنربخش

تقی فاطمی در سال ۱۳۳۷ کتابی می نویسد مطابق همان روشی که در «اغلب ممالک مترقی برای تدریس حساب» به کار می رفته است کتابی می نویسند که «از تازه ترین کتابهای خارجی اقتباس گردیده و با برنامه و محیط تطبیق داده شده» بود. صفحه دوم و سوم کتاب این است

در واقع نه تنها شش سال، بلکه بچه ی ایران باید ده سال صبر می کردند تا شمس آوری همان کاری را بکند که تقی فاطمی و محسن هنربخش ده سال قبل از آن کرده بودند و تازه با کمال صداقت هم گفته بودند که کتاب را اقتباس کرده اند

و به این شکل غم انگیز پرونده ی جهانگیر شمس آوری برای من بسته شد، قهرمانی که جلوی چشمهایم ضد قهرمان شد

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *