بَرْخِه چیست؟

فرهنگستان ایران در اردیبهشت سال ۱۳۱۴ (می ۱۹۳۵) شروع به فعالیت کرد و در پایان اسفند ۱۳۱۹ (فوریه ۱۹۴۱) همه واژه‌هایی را که از «خرداد ۱۳۱۴ پذیرفته شده و به تصویب پیشگاه مبارک همایون شاهنشاهی رسیده بود» ^(۱) در دفتری گردآورد و منتشر کرد. قاضی نهایی برای واژه‌های پیشنهادی، همچون همه‌ی تلاش‌های بعد از آن تنها یک چیز است: زمان. هم اکنون ما از واژه‌های «گویا» و «گنگ» و «بردار» مثل نقل و نبات استفاده می‌کنیم و اگر خیلی قدیمی نباشیم احتمالا به هیچ واژه‌ی دیگری هم برای آنها فکر نمی‌کنیم. در میان واژه‌هایی که به خوش‌شانسی این سه واژه نبودند، یکی از جالب‌ترین‌ها « بَرْخِه» است.ا

بَرْخِه واژه پیشنهادی برای «کسر» است. اگر تنها نکته این بود که به جای واژه «کسر» یک واژه‌ی دیگر پیشهاد کنیم می‌شد گفت آخه خب چه کاری است. ولی واژه «کسر» تنها یکی از اعضای یک خانواده است که دو عضو خیلی مهم دیگر هم دارد: «صورت کسر» و «مخرج کسر».ا

فرهنگستان ایران برای صورت کسر ، «برخه‌شمار»، و برای مخرج کسر، «برخه‌‌نام» را پیشنهاد می‌دهد که هر دو بسیار هیجان انگیزند و دارای معنی. برای مثال کسر ۳/۵ را در نظر بگیرید. عدد ۵ نشان دهنده‌ی این است که ما با چه کسری از واحد کار می‌کنیم و از این عدد برای نام‌گذاری کسر استفاده می‌کنیم. عدد ۳ نشان‌دهنده‌ی این است که ما چند‌تا از این واحد داریم.ا

در مقام مقایسه اجازه دهید به همان کسر در انگیسی نگاه کنیم. می‌‌توان به صورت آن گفت «تاپ» ^(۲) یعنی بالا و به مخرج آن گفت «باتم» ^(۳) یعنی پایین. این دو هم درست مثل صورت و مخرج ، نه با توجه به معنی کسر، بلکه با توجه به شکل نوشته‌ شدن کسر روی کاغذ انتخاب شده اند. راستش به موارد استفاده‌های غیر ریاضی «باتم» در انگلیسی که فکر می‌کنم چند مورد به نظرم می‌رسد ولی وقتی به موارد استفاده‌های غیر ریاضی «مخرج» در «فارسی» که فکر می‌کنم فقط یه مورد روم-به-دیواری به نظرم می‌رسه. یعنی تا این حد این صورت و مخرج مبتذل‌اند!ا

خیلی بعید می‌دانم الان یکی از شما قانع شود که از این واژه‌ها استفاده کند. ولی اگر من معلم بودم حداقل حتما به آنها اشاره می‌کردم و داستان آنها را می‌گفتم.ا